جهت یابی

جهت یابی کتاب آمادگی دفاعی سال دوم دبیرستان

۱) به وسیله حرکت ظاهری خورشید: در نیم کره شمالی،‌ هنگام صبح خورشید از مشرق طلوع می‌کند و هنگام ظهر در وسط آسمان کمی متمایل به جنوب است (اگر ظهر در مقابل خورشید بایستیم، روبه طرف جنوب ایستاده‌ایم) و سپس در مغرب غروب می‌کند؛ پس صبح و عصر با دیدن محل خورشید می‌توان مشرق و مغرب و در نتیجه شمال و جنوب را یافت.

۲) به وسیله خورشید و سایه‌ی اجسام: در این روش، یک قطعه چوب نسبتاً صاف به طول تقریبی نیم متر تهیه کرده آن را به طور عمودی در زمین فرو می‌کنیم. در نتیجه، چوب سایه‌ای ایجاد خواهد کرد (به جای چوب می‌توان از سمبه‌ی سلاح و سر نیزه و … نیز استفاده کرد). با قرار دادن یک سنگ کوچک انتهای سایه را مشخص می‌کنیم. پس از گذشت ۲۰ تا ۲۵ دقیقه سایه‌ی چوب مقداری جابه‌جای می‌شود حال یک سنگ یا شاخص دیگر را در انتهای سایه دوم قرار می‌دهیم در این جا دو علامت روی زمین مشاهده می‌شود. شاخص اول را با یک خط به شاخص دوم وصل می‌کنیم و به اندازه نیم متر امتداد می‌دهیم پس از آن، پنجه‌ی پای چپ خود را پشت علامت اول (به صورت عمود بر خط) و پنجه‌ی پای راست خود را پشت شاخص دوم (به صورت عمود بر خط) طور قرار می‌دهیم که چوب تقریباً پشت سر ما قرار گیرد. در این حالت سمت روبروی ما جهت شمال خواهد بود.

۳) به وسیله‌ی خورشد و ساعت مچی: ابتدا ساعت را به طور افقی در کف دست نگه می‌داریم و عقربه‌ی ساعت شمار، را به طرف خورشید می‌گیریم (عقربه باید دقیقاً به طرف خورشد باشد). بین عقربه‌ی ساعت شمار و عدد ۱۲ زاویه‌ای تشکیل می‌شود. نیمساز زاویه بین عدد ۱۲ و عقربه‌ی ساعت شمار جهت جنوب را نشان می‌دهد.

Pتذکر: برای رسم نیمساز، هنگام صبح یعنی از ساعت ۶ تا ۱۲ از نیمه‌ی چپ هنگام بعدازظهر یعنی از ساعت ۱۲تا ۶ از نیمه‌ی راست ساعت استفاده می‌شود.

۴) پیدا کردن وقت از طریق جهت یابی: با داشتن جهت می‌توان ساعت را مشخص کرد؛ بدین ترتیب که یک نیم دایره روی زمین به طرف شمال رسم کرده و آن را به ۱۲ قسمت مساوی شبیه ساعت تقسیم می‌کنیم. از سمت مغرب به مشرق اعداد ۶ تا ۱۸ را می‌نویسیم (عدد ۱۲ باید روبه شمال باشد)؛ سپس، شاخصی را به طور عمودی در مرکز دایره قرار می‌دهیم. سایه‌ی شاخص به طرف هر عددی باشد، آن عدد ساعت تقریبی را به ما نشان می‌دهد.

انوع جهت یابی در شب

در شب بهترین وسیله برای پیدا کردن جهت‌ها، وجود ستارگان و ماه است که در زیر به شرح هر یک می‌پردازیم.

۱) جهت یابی به وسیله ستاره قطبی: در بالای قطب شمال ستاره‌ای به نام قطبی وجود دارد که اگر روبه آن بایستیم، روبه شمال ایستاده‌ایم. ستاره‌ی قطبی ستاره‌ای کم نور و پیدا کردن آن دشوار است. بنابراین برای جهت یابی می‌توان از ستارگان دیگری مانند دب اکبر و ذات الکرسی استفاده کرد. (لازم به تذکر است که به ستاره‌ی قطبی، ستاره جدی و ستاره شمالی نیز می‌گویند).

۲) جهت یابی به وسیله‌ی ستارگان دب اکبر: دب اکبر از هفت ستاره تشکیل شده است که به شکل ملاقه در آسمان قرار گرفته‌اند. اگر دو ستاره‌ی قسمت جلو ملاقه (محلی که آب از آن جا می‌ریزد) را در امتداد هم به سمت جلو پنج برابر ادامه می‌دهیم، به ستاره‌ی قطبی خواهیم رسید ستاره قطبی در این منطقه نسبت به ستارگان اطراف خود پرنورتر است.

۳- جهت یابی به وسیله ستارگان ذات الکرسی: ذات الکرسی شامل پنج ستاره است که به شکل (M) یا(W) انگلیسی در آسمان پدیدار می‌گردند. اگر از ستاره‌ی وسط ذات الکرسی به اندازه پنج برابر فاصله آن نسبت به ستاره‌های اطراف به طرف جلو ادامه دهیم، به ستاره‌ی قطبی برخورد خواهیم کرد ستارگان ذات الکرسی و دب اکبر در ظاهر به دور ستاره‌ی قطبی در حرکت هستند به همین دلیل جای آنان همواره تغییر می‌کند، اما ستاره‌ی قطبی بین آنان واقع شده است.

۴- جهت یابی به وسیله ستارگان خوشه‌ی پروین: خوشه‌ی پروین مجموعه‌ای از ۱۰ تا ۱۵ ستاره است که به شکل خوشه‌ی انگور در آسمان دیده می‌شوند. این ستارگان خوشه مانند از شرق به طرف غرب در حرکت هستند ولی دم خوشه همواره به طرف مشرق است.

۵- جهت یابی به وسیله‌ی ماه: در نیمه‌ی اول ماه‌های قمری یعنی از اول ماه تا شب دوازدهم، قوس خارجی ماه به سمت مغرب و در نیمه دوم ماه یعنی از هفدهم تا بیست و هشتم قوس خارجی و بیرونی ماه به سمت مشرق است با استفاده از این قاعده می توانیم جهت‌ها را تعیین کنیم. هنگامی که ماه به صورت قرص کامل است، می‌توان از روی حرکت ظاهری آن که از شرق به طرف غرب است، جهت را تعیین کرد.

برای اینکه بدانیم در نیمه اول ماه یا در نیمه‌ی دوم آن هستیم، می‌توانیم بدین صورت عمل کنیم: وقتی ماه در آسمان نمایان است، خود را در امتداد فرورفتگی ماه قرار می‌دهیم و خطی فرضی از بالا به پایین رسم می‌کنیم. در این حالت، اگر شکل به دست آمده شبیه حرف P انگلیسی باشد، در نیمه‌ی اول اگر، شکل حرف q باشد،‌در نیمه‌ی دوم ماه قرار داریم.

۶- جهت یابی به وسیله راه شیری: راه شیری توده عظیمی از ستارگان است که در شب‌های پر ستاره و بدون غبار به صورت نواری پهن و روشن دیده می‌شود. این نوار تقریباً از شمال شرقی به طرف جنوب غربی امتداد یافته است. در شمال شرقی این راه باریک است و هر چه به طرف جنوبی غربی امتداد یافته است. در شمال شرقی این راه باریک است و هرچه به طرف جنوب غربی می‌رود پهن‌تر می‌شود. هر چه به آخر شب نزدیک می‌شویم، قسمت پهن راه شیری به طرف مغرب منحرف می‌گردد.

قطب نما و جهت یابی با آن

قطب نما وسیله‌ای است که شمال مغناطیسی و سایر سمت‌ها و جهت‌ها را نشان می‌دهد .

ساختمان قطب نما

قسمت‌های مختلف قطب نما به شرح زیر است:

۱- دستگیره‌ی نگه دارنده: حلقه‌ای است که در انتهای قطب نما قرار دارد و برای نگهداری قطب نما در موقع استفاده به کار می‌رود.

۲- محفظه‌ی آلومنیومی: کلیه‌ی قسمت‌های قطب نما در داخل این محفظه آلومینیومی قرار دارد (چون مغناطیس بر آلومینیوم اثری ندارد). در کنار این محفظه، خط کشی یا مقیاس معین تعبیه شده است. لازم به ذکر است که هنگام استفاده از قطب نما باید آن را از فلزات به جز آلومینیوم دور نگه داشت.

۳- در قطب نما: در پوشی است آلومینیومی که در وسط آن شکافی وجود دارد که یک تار مویی (سیم نازک) از وسط آن عبور کرده است (کاربرد آن شبیه مگسک اسلحه می‌باشد). در دور سر این تار مویی دو نقطه‌ی فسفری (شب نما) وجود دارد که در موقع کار در شب از آن‌ها استفاده می‌شود. در حاشیه‌ی در قطب نما خط‌کشی شبیه خط‌کش محور قطب نما تعبیه شده است که وقتی در قطب نما کاملاً باز شد این دو خط کش در کنار هم قرار می‌گیرند و یک خط‌کش می‌شوند. در قطب نما به وسیله‌ی لولایی به قطب نما متصل است، و هنگام استفاده از قطب نما در آن باید نسبت به بدنه حالت عمودی داشته باشد.

۴- تیغه‌ی نشانه روی: تیغه‌ای است که بالای آن مانند شکاف درجه‌ی اسلحه دارای شکاف کوچکی است در هنگام گرا گرفتن باید از داخل شکاف به هدف نگاه کرد. در وسط این تیغه عدسی‌ای وجود دارد که از طریق آن می‌توان اعداد روی تیغه‌ی لغزنده را خواند. این تیغه در انتها به اهرمی متصل است که وقتی آن را می‌خوابانیم، صفحه‌ی لغزنده بی حرکت می‌شود (قفل می‌کند) هنگام استفاده از قطب نما تیغه باید به حالت ۴۵ درجه باشد.

۵- طوقه‌ی کار در شب: صفحه‌ی متحرکی است که جداره‌ی خارجی آن دندانه دندانه است. این دندانه‌ها که با زایده‌ای در کنار قطب نما در تماس هستند هنگام حرکت تقه، تقه صدا می‌دهند هر تقه برابر ۳ درجه است. بر روی این صفحه یک خط فسفری مشاهده می‌شود که هنگام کار در شب از آن‌ها استفاده می‌کنند. زاویه‌ی بین خط و نقطه ۴۵ درجه است.

۶- صفحه‌ی ثابت: در زیر طوقه‌ی کار در شب، صفحه‌ی شیشه‌ای ثابتی قرار دارد که روی آن یک خط سیاه به نام
«شاخص» تعبیه شده است. این خط راست در امتداد شکاف تیغه‌ی نشانه روی و تار مویی است. در موقع گرا گرفتن هر عددی زیر این خط باشد، گرای آن امتداد است.

۷- صفحه‌ی لغزنده: صفحه‌ای است پلاستیکی (به شکل دایره) که اطراف آن مدرج شده است. این درجه بندی دو نوع است: یکی قسمت داخلی صفحه که بر حسب درجه بوده و در هر پنج درجه علامت گذاری و در هر ۱۲۰ درجه عدد گذاری شده است. در این درجه بندی محیط دایره ۳۶۰ قسمت مساوی تقسیم شده است که هر قسمت آن را یک درجه گویند.

دوم درجه بندی قسمت خارجی صفحه که بر حسب میلیم است و به صورت تقسیمات ۲۰ میلیم علامت گذاری و در هر ۲۰۰ میلیم عدد گذاری شده است. لازم به ذکر است که در هر عدد دو صفر آن حذف شده است. در این درجه بندی محیط دایراه به ۶۴۰۰ قسمت مساوی تقسیم شده که هر قسمت آن را یک میلیم گویند به عبارت دیگر،  محیط دایره یک میلیم است.